تحولات حقوقی در نظام قضائی ایران به مجموعه تغییرات و اصلاحات در قوانین و ساختار قضائی کشور اشاره دارد که به منظور بهبود کارایی، شفافیت، و تطابق با اصول عدالت صورت میگیرد. در سالهای اخیر، ایران با تحولات متعددی در این حوزه روبهرو بوده است که شامل تغییرات در قوانین، فرآیندهای دادرسی، ساختار قضائی و سیستمهای نظارتی میشود. این تحولات به دنبال ارتقای عدالت قضائی، تسهیل دسترسی به عدالت، و تطابق با استانداردهای بینالمللی در حوزه حقوق بشر بودهاند.
۱. اصلاحات در قوانین کیفری
۲. تحولات در ساختار قضائی
یکی از مهمترین تحولات در نظام قضائی ایران مربوط به ساختار قضائی و اجرایی و نهادهای قضائی است:
- دیوان عدالت اداری: دیوان عدالت اداری یکی از نهادهای مهم نظارتی در نظام قضائی ایران است که به بررسی شکایات و اعتراضات شهروندان نسبت به تصمیمات و اقدامات دستگاههای دولتی میپردازد. در سالهای اخیر، دیوان عدالت اداری تقویت شده و بخش زیادی از شکایات مردم در حوزههای مختلف به آن ارجاع میشود.
- دادگاههای ویژه و تخصصی: در راستای بهبود فرآیند دادرسی و تسریع رسیدگی به پروندهها، در برخی زمینهها دادگاههای ویژه و تخصصی مانند دادگاههای اقتصادی، دادگاههای خانواده، و دادگاههای انقلاب تأسیس شده است. این دادگاهها تلاش دارند تا به مسائل خاص با دقت بیشتری رسیدگی کنند.
- شورای حل اختلاف: برای کاهش فشار بر دادگاهها و رسیدگی به پروندههای غیرکیفری و حقوقی، سیستم شورای حل اختلاف تأسیس شد که در آن مسائل به صورت میانجیگری و آشتیجویانه حل میشود. این نهاد سعی دارد تا از مسیر دادرسی رسمی جلوگیری کند و از آنجا که در برخی موارد حکم مشورتی صادر میکند، بسیاری از مشکلات به صورت مسالمتآمیز حل میشود.
۳. دادرسی آنلاین و دیجیتال
- دادرسی الکترونیک: در راستای تسهیل دسترسی به عدالت و بهبود کارآیی قضائی، ایران در سالهای اخیر به سمت استفاده از دادرسی الکترونیک پیش رفته است. این اصلاحات شامل سیستمهای آنلاین ثبت دادخواستها، پیگیری وضعیت پروندهها، و برگزاری دادگاههای آنلاین است. این روند به ویژه در دوران کرونا تسریع شد و موجب کاهش مشکلات ناشی از حضور فیزیکی در دادگاهها شد.
- ثبت الکترونیک احکام: از دیگر تحولات این بخش میتوان به ثبت الکترونیک احکام قضائی اشاره کرد که امکان دسترسی سریعتر به آرای قضائی را برای وکلا و مراجعان فراهم کرده است.
۴. اصلاحات در قانون خانواده
۵. حقوق بشر و تغییرات حقوقی
۶. پیشرفت در قوانین مربوط به رسانهها و آزادی بیا
۷. اصلاحات در قوانین مالی و اقتصادی
- یکی از بخشهای پرچالش در نظام قضائی ایران، اصلاحات در قوانین مالی و اقتصادی است. به ویژه در زمینههایی مانند فساد مالی، پولشویی، منافع عمومی و شفافیت مالی، و حقوق کارگران.
- قانون مبارزه با پولشویی: در راستای تطابق با استانداردهای بینالمللی، ایران به تصویب قوانینی برای مقابله با پولشویی و تقویت شفافیت مالی پرداخته است.