چشم بیدار سدها؛ روایت ایمنی و پایداری از نگاه یک بانوی مهندس ایرانی
اشاره:
علیرضانیاکان -محبوبه ازغدی طوسی، با مدرک کارشناسی ارشد مهندسی معدن و بیش از ۲۲ سال سابقه در شرکت مدیریت منابع آب ایران، هم‌اکنون به عنوان کارشناس ژئوتکنیک دفتر توسعه نظام‌های فنی، بهره‌برداری و دیسپاچینگ برقابی فعالیت می‌کند. او مهندسی است که سال‌ها با دقت و وسواس، نگهبان سدها بوده و امروز با تجربه‌ای بیش از دو دهه، نقش خود را به آموزش و انتقال تجربه به نسل جدید مهندسان گسترش داده است. نگاه او به سدها، فراتر از سازه‌های فنی است؛ سدها را سرمایه ملی و تضمین زندگی مردم می‌بیند و هر تصمیم و تدبیری که می‌گیرد، با این مسئولیت همراه است.
از خودتان بگویید چه مسیر حرفه‌ای شما را به حوزه سدسازی و ابزار دقیق رسانده است؟
کارشناس ارشد مهندسی معدن هستم و اکنون به عنوان کارشناس ژئوتکنیک در دفتر توسعه نظام‌های فنی، بهره‌برداری و دیسپاچینگ برقابی فعالیت می‌کنم. مسیر حرفه‌ای‌ام با علاقه به شناخت مصالح و زمین آغاز شد، اما تجربه عملی و پایش سدها باعث شد زندگی حرفه‌ای‌ام در ابزار دقیق و سامانه‌های رفتارنگاری ریشه بگیرد.۲۲ سال حضور در صنعت سدسازی برای من تنها عدد نیست؛ قصه‌ی شب‌هایی است که چشم‌هایم به صفحه مانیتور ابزار دقیق دوخته بود، قصه‌ی روزهایی است که داده‌ها را از دل خاک و بتن بیرون کشیدم تا مطمئن شوم سدها پابرجا و مردم در آرامش‌اند.
طی این سال‌ها چه نوع پروژه‌هایی را مدیریت یا نظارت کرده‌اید و نقش شما در آن‌ها چه بوده است؟
در این سال‌ها، بیش از ۲۲۰ سد خاکی، بتنی و مغار نیروگاه را ارزیابی کرده‌ام و امکان آبگیری بیش از ۸۶ سد جدیدالاحداث را پایش و تحلیل کرده‌ام. وظیفه من، پایش و مانیتورینگ سدها با ابزار دقیق است؛ کاری که شاید در ظاهر سرد و مکانیکی به نظر برسد، اما در واقع شنیدن تپش قلب یک سازه است. این تجربه‌ها به من آموخت که سدها تنها به بتن و خاک زنده نیستند؛ حیاتشان به دقت نگاه‌ها و صحت داده‌ها وابسته است.
شما در حوزه آموزشی هم فعالیت داشته‌اید. می‌توانید درباره اهمیت انتقال تجربه به سایر متخصصان توضیح دهید؟
تاکنون بیش از ۱۰ دوره آموزشی ملی برگزار کرده‌ام که در آن‌ها جوانان و همکارانم را با ابزار دقیق، تحلیل رفتار سدها و علاج‌بخشی آشنا کردم. انتقال تجربه برای من تنها یک کار حرفه‌ای نیست؛ رسالتی انسانی است. تجربه‌های زیسته اگر منتقل نشوند، هر نسل ناچار است از نو هزینه خطاها را بپردازد.
نقش شما در تدوین نظام‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های ملی چگونه بوده است؟
در تدوین و بازنگری چندین نظام‌نامه و آیین‌نامه ملی مشارکت داشته‌ام، از جمله:
- نظارت بر تدوین دستورالعمل نصب، بهره‌برداری و نگهداری تجهیزات ابزار دقیق سدها- بازنگری آیین‌نامه بررسی و تصویب طرح‌ها- بازنگری نظام نامه کمیته بررسی امکان آبگیری سدهای جدیدالاحداث – تدوین ضوابط تشخیص صلاحیت پیمانکاران ابزار دقیق
این فعالیت‌ها پیوندی میان تجربه میدانی و دانش رسمی ایجاد کرد؛ همان جایی که تجربه به زبان قانون بدل می‌شود.
در حوزه پژوهشی چه فعالیت‌هایی داشته‌اید و این تجربیات چه تأثیری بر کار شما داشته است؟
فعالیت‌های پژوهشی من شامل داوری پروژه‌های ابزار دقیق سدها، مقالات علمی و جشنواره‌های ملی است. داوری جشنواره پایان‌نامه‌های برتر ایران و جشنواره پژوهشگران برتر پروفسور حسابی و انجمن پژوهش‌های علوم پایه و مهندسی نیز جزو این تجربیات هستند. این فعالیت‌ها به من دید علمی و کاربردی همزمان داد و توانایی تحلیل و ارائه راهکارهای بهینه در پروژه‌های عملی را تقویت کرد.
می‌توانیم درباره کتاب‌ها و تألیفات شما صحبت کنیم؟ هر کتاب چه هدفی را دنبال می‌کند؟
چهار کتاب تخصصی منتشر کرده‌ام:
- عمر مفید سدها از دیدگاه مهندسی، جلد اول (۱۴۰۳) – فرآیندهای پایش ایمنی و علاج‌بخشی سدهای خاکی؛ فهرست خدمات نگهداری، تعمیرات و بازسازی سدها و تجربیات داخلی و بین‌المللی را بررسی می‌کند.۲. ملاحظات فنی و اجرایی آتش‌کاری در سدها (نشریه ۱۰۹، ۱۳۹۶) – مرجع اجرای انفجارهای کنترل‌شده در سدها و نیروگاه‌ها؛ برنده جایزه اولین کتاب سال وزارت صمت.۳. ملاحظات فنی در طراحی و نصب ابزار هواشناسی در سدها (نشریه ۹۹، ۱۳۹۵) – راهنمای طراحی و نصب ایستگاه‌های هواشناسی و جمع‌آوری داده‌های هیدرولوژیکی.۴. واژه‌نامه ابزاردقیق در سازه‌های عمرانی (انگلیسی-فارسی) (۱۳۸۵) – تعریف دقیق واژگان کلیدی تجهیزات ابزاردقیق در سدها، تونل‌ها و معادن.
مخاطبان این کتاب‌ها پیمانکاران، مشاوران، بهره‌برداران و مهندسان سدسازی هستند و هدف آن‌ها کاهش خطا، ارتقای ایمنی و افزایش کیفیت بهره‌برداری از سدها است تاکنون چه جوایزی و تقدیرهایی دریافت کرده‌اید؟ - جایزه اولین کتاب سال وزارت صمت برای ملاحظات فنی و اجرایی آتش‌کاری در سدها (۱۴۰۰)- رتبه پژوهشگر و دانشجوی برتر جشنواره پایان‌نامه‌های برتر ایران (۱۳۹۷)- رتبه ۲ بخش آب کشور و رتبه ۱ شرکت مدیریت منابع آب ایران (۱۳۹۷)- مدال و تندیس نقره جشنواره شبکه پژوهشگران ایرانی (۱۳۹۶)- برگزیده صنعت آب در جشنواره بین‌المللی نوآوری و اختراعات ویژه بانوان، سئول، کره جنوبی (۱۳۹۶)- معرفی به عنوان یکی از زنان مهندس برجسته ایران در Workshop on Gender Diversity and Inclusion – ICOLD2024 (29 سپتامبر ۲۰۲۴)
عضویت‌ها و همکاری‌های حرفه‌ای شما در چه نهادهایی بوده است؟
عضو کمیته ملی سدهای بزرگ ایران (IRCOLD)، دبیر کمیته بهره‌برداری و نگهداری سدها، عضو انجمن مکانیک سنگ ایران و بین‌المللی (ISRM)، انجمن ژئوتکنیک ایران و بین‌المللی (ISSMGE)، انجمن تونل ایران، سازمان نظام مهندسی معدن و فعال در شبکه پژوهشگران ایرانی و خانه اهل قلم هستم.
نقش شما در کمیته بهره‌برداری و نگهداری سدها چیست؟
به عنوان دبیر کمیته بهره‌برداری، نگهداری و علاج‌بخشی سدهای بزرگ، وظیفه من تدوین استانداردها و دستورالعمل‌های عملیاتی و ارائه راهنمایی‌های فنی برای افزایش ایمنی سدهاست.: مهم‌ترین تجربه عملی شما در پروژه‌های سدسازی کدام است؟
ارزیابی ایمنی و پایداری بیش از ۲۲۰ سد و بررسی تجهیزات ابزار دقیق بیش از ۸۶ سد جدیدالاحداث تجربه‌ای ارزشمند بود که دانش فنی و عملی مرا غنی‌تر کرد و امکان ارائه راهکارهای دقیق برای بهره‌برداری پایدار را فراهم آورد.
چرا به انتقال تجربه عملی اهمیت می‌دهید؟
تجربه عملی مهارت و تصمیم‌گیری درست در شرایط واقعی را به همراه دارد. انتقال این دانش به کارشناسان، پیمانکاران و بهره‌برداران باعث کاهش خطا، افزایش ایمنی و ارتقای کیفیت پروژه‌ها می‌شود.
برنامه و اهداف شما برای آینده صنعت سدسازی چیست؟
تدوین مجموعه‌ای از تجربیات داخلی و بین‌المللی اجرایی برای علاج‌بخشی سدها، ایجاد شبکه‌های همکاری میان دانشگاه‌ها، صنعت و نهادهای بین‌المللی و ارتقای فناوری و ایمنی سدها برای کاهش ریسک بهره‌برداری اهداف من هستند.
چه توصیه‌ای برای مهندسان و متخصصان جوان دارید؟
دانش نظری و تجربه عملی باید همزمان رشد کنند. مطالعه، آموزش و مشارکت در پروژه‌های عملی، کلید موفقیت است. سدها نه فقط سازه‌اند؛ آن‌ها امانت‌اند و هر مهندس باید بداند که پشت هر داده ابزار دقیق، هزاران زندگی جریان دارد. مهندسی یعنی دقت، اما دقتی آمیخته با انگیزه، مسئولیت و نگاه شاعرانه به علم و زندگی
