بررسی فقر جغرافیایی و فضایی در ایران: چالش‌ها و راهکارها
برگزاری نشست چهارم سلسله جلسات گفتمان‌سازی عدالت فراگیر با موضوع «فقرزدایی و رفاه در جغرافیای ایران»
نشست چهارم از سلسله جلسات گفتمان‌سازی عدالت فراگیر با محوریت «فقرزدایی و رفاه در جغرافیای ایران»هفتم بهمن ۱۴۰۳در موسسه کار تامین اجتماعی برگزار شد. این جلسه با حضور نمایندگان نهادهای مختلف و سخنرانی دکتر محسن مردعلی (جانشین مدیرعامل و معاون برنامه‌ریزی و منابع بنیاد علوی)، دکتر حامد قادری مرزی (مدیرعامل صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر)، دکتر حبیب جباری (کارشناس سازمان برنامه‌وبودجه و استاد دانشگاه تهران) و دکتر کوثر کریمی‌پور (کارشناس سیاست‌گذاری یونیسف و استاد جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی) به بررسی ابعاد مختلف عدالت فراگیر با موضوع «فقرزدایی و رفاه در جغرافیای ایران»پرداختند
توانمندسازی محرومان و نقش بنیاد علوی
دکتر محسن مردعلی، با تأکید بر هدف توانمندسازی محرومان، تصریح کرد که بنیاد علوی تلاش می‌کند پیشرفت و آبادانی را در مناطق محروم به شکلی مدون و مؤثر اجرا کند. وی نرخ تورم، اشتغال، رشد جمعیت و رشد اقتصادی را به‌عنوان محورهایی برای بررسی وضعیت مناطق روستایی مورد اشاره قرار داد و به مسئله مهاجرت روستاییان به شهرها، اشتغال کاذب، افزایش بزهکاری و شکاف درآمدی میان مناطق شهری و روستایی پرداخت.
وی افزود: «اقدامات انجام‌شده در مناطق محروم، طبق استانداردهای موجود، در وضعیت قابل قبولی قرار گرفته است. همچنین، رسیدگی به سلامت جسمی محرومان، وظیفه‌ای مهم و تعریف‌شده برای بنیاد علوی است که به‌طور جدی دنبال می‌شود.»
فقر چندبعدی و چالش‌های ساختاری
دکتر حامد قادری مرزی، مدیرعامل صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، فقر را پدیده‌ای چندوجهی دانست که به تناسب شرایط مناطق، ابعاد متفاوتی پیدا می‌کند. وی بیان کرد: «فقر تنها به معنای کمبود درآمد نیست، بلکه فقر در دسترسی به خدمات آموزشی، بهداشتی، اجتماعی، فرهنگی و مسکن نیز در پی آن تشدید می‌شود.»
قادری مرزی با اشاره به اصول قانون اساسی در رابطه با فقرزدایی (اصول ۳، ۱۹، ۲۰، ۲۹، ۳۰، ۳۱، ۴۰ و ۴۸)، تأکید کرد که رفع فقر مطلق و تأمین نیازهای اساسی خوراک، پوشاک و مسکن از تعهدات دولت‌هاست. وی افزود: «ما ۲۲ میلیون جمعیت روستایی داریم، اما بخشی قابل‌توجه از این جمعیت در آبادی‌هایی با کمتر از ۲۰ خانوار زندگی می‌کنند که نشان‌دهنده عمق فقر در این مناطق است.»
چالش‌های منطقه‌ای و نابرابری‌های فضایی
دکتر حبیب جباری، کارشناس سازمان برنامه‌وبودجه، با اشاره به ابعاد چندگانه فقر در ایران، اظهار کرد: «در گذشته، فقر با تحت پوشش بودن کمیته امداد و بهزیستی شناخته می‌شد، اما امروز حتی بازنشستگی نیز می‌تواند عاملی برای فقر باشد.» وی تأکید کرد که هزینه‌های حمل‌ونقل و بهداشت از عوامل اصلی فقر در مناطق روستایی است.
جباری افزود: «ما سه بعد اصلی فقر را داریم: فقر سلامت، فقر مسکن، و فقر اشتغال. همچنین شاخص‌های جدیدی مانند فقر محیط زیستی نیز اهمیت یافته‌اند که شامل مناطقی با مشکلاتی نظیر ریزگردها، خشکسالی و فرسایش خاک است. این شاخص‌ها در مناطقی مانند خوزستان و سیستان و بلوچستان وضعیت را بحرانی کرده‌اند.»
وی به دلایل موفقیت چین در فقرزدایی اشاره کرد و گفت: «برنامه‌ریزی متمرکز و هدفمند در چین، نیمی از جمعیت فقیر این کشور را از فقر مطلق نجات داده است. اما در ایران، نبود آمایش سرزمینی و برنامه‌ریزی نامتمرکز، مانعی جدی برای فقرزدایی پایدار است.»
سیاست‌گذاری مکان‌محور و چالش‌های پیش‌رو
دکتر کوثر کریمی‌پور، کارشناس سیاست‌گذاری یونیسف و استاد جامعه‌شناسی، با اشاره به تاریخچه فقرزدایی در ایران گفت: «از سال ۱۳۵۶، سیاست‌های مداخله مکان‌محور در شناسایی و رفع فقر مورد استفاده قرار گرفته است. بااین‌حال، این سیاست‌ها با نادیده گرفتن افراد و خانوارها، به زیرساخت‌سازی محدود شده‌اند و نتوانسته‌اند فقر را در مناطق حل کنند.»
وی تأکید کرد: «یکی از مشکلات سیاست‌گذاری در ایران، تصمیم‌گیری متمرکز از تهران است که باعث شده نگاه به فقر منطقه‌ای، مکان‌محور باشد و نیازهای افراد در این مناطق به حاشیه برود. برای بازتوزیع منابع و جلوگیری از آسیب بیشتر به اقشار فقیر، نیازمند تغییرات اساسی در سیاست‌های سرزمینی هستیم.»
نتیجه‌گیری
این نشست نشان داد که فقر در ایران به‌ویژه در مناطق روستایی و حاشیه‌نشین، چندوجهی و پیچیده است. برای مقابله با این معضل، سیاست‌گذاری‌های جامع و تمرکز بر توسعه پایدار ضروری است. همچنین، هماهنگی بین نهادها و بازبینی سیاست‌های فضایی وبرنامه‌ریزی منسجم، شناسایی دقیق فقر چندبعدی، و اجرای سیاست‌های عادلانه می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند.این نشست
لینک موسسه کار تامین اچتماعی :https://B2n.ir/n99838
